Nazwy podobne do Lublin: Lubliniec ·
Lubin ·
Lubno ·
Lubawa ·
Lubsko ·
Lubiąż ·
Lubrza ·
  r  awdopodobnie już w czasach Bolesława Chrobrego istniała na miejscu obecnego zamku drewniana strażnica, a na pewno w XII wieku mieś cił się tu gród początkowo namiestnika książęcego, a później kasztelana. W drugiej połowie XII wieku gród był największym ośrodkiem na wschód od Wisły. Pierwszym murowanym budynkiem w obrębie grodu mógł być kościół, prawdopodobnie pochodzący z XII wieku. O gród toczyły się częste walki, ponieważ książęta Rusi chcieli te tereny włączyć do swoich ziem.
Po uszkodzeniach w 1205 roku, a potem w 1244 gród wymagał wzmocnienia. W obrębie wałów wzniesiono w połowie XIII wieku potężny stołp o wysokości 25 metrów, średnicy 15 metrów i grubości murów dochodzących do 4 metrów. Wieża miała trzy kondygnacje połączone biegnącą w grubości murów klatką schodową, wejście do niej
|
fot. Kazimierz Broniewski, 1913 |
|
znajdowało się około 5 metrów nad poziomem podłoża. Wieża spełniała oprócz funkcji miejsca ostatecznej obrony również funkcje mieszkalne. Dwie górne kondygnacje zostały wyposażone w dające dużo światła dekoracyjne okna. Na przełomie XIII i XIV wieku wzniesiono w południowo-wschodnim narożniku grodu jeszcze jedną kwadratową wieżę.
Już w początkach XIV wieku zaczęto wymieniać wały na mur obronny, który najpierw połączył obie wieże. Prawdopodobnie też wtedy wieżę kwadratową przebudowano na kaplicę pod wezwaniem Św.Trójcy. W czasach Kazimierza Wielkiego Polska toczyła walki na wschodzie i zajęła Ruś Czerwoną. W odwecie w 1341 roku sprzymierzeni z Rusią Tatarzy napadli na Lublin, miasto spustoszyli, jednak zamek po 8-dniowym oblężeniu zdołał się obronić. Król niezwłocznie odbudował i rozbudował warownię. Pozostałe wały zostały wymienione na wysoki mur obwodowy, w ciąg których włączona została kaplica. Do północnej części murów dobudowano wysuniętą poza ich obręb basztę zwaną Żydowską, brama wjazdowa znalazła się w zachodnim odcinku muru. Przy bramie, po jej południowej stronie, znalazł się dwukondygnacjowy budynek mieszkalny. Na parterze mieściło się kilka pomieszczeń, a piętro zajmowała jedna duża komnata.
Zamek w okresie unii polsko-litewskiej Lublin z przygranicznej twierdzy stał się spokojnym, nie dotykanym zamieszkami, miastem w centrum dużego państwa. Często przebywali tu królowie wybierają cy się na sprzymierzoną Litwę. W czasach Władysława Jagiełły zajęto się niewielkimi pracami budowlanymi, w 1407 roku podwyższono kaplicę, a niedługo potem
|
Widok od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, VIII 2005 |
|
w 1418 roku pod kierunkiem mistrza Andrzeja udekorowano ją bogatą polichromią. Również Kazimierz Jagiellończyk często bywał na zamku lubelskim, zwołał w Lublinie zjazd Korony i Litwy, tutaj też później kształcili się kilka lat pod kierunkiem Jana Długosza jego synowie.
W XVI wieku wciąż podnoszona ranga Lublina sprawiła, że zamek przestał wystarczać na potrzeby królewskie. Przed 1520 rokiem, za czasów Zygmunta Starego, dokonano rozbudowy zamku. Wzniesiono wówczas kompleks bramny z wieżą, podwyższono o jedną kondygnację przylegający do niego pałac książęcy. W południowym odcinku muru, między stołpem a pałacem, wzniesiono czworoboczną basztę. W pałacu znalazło się w przyziemiu więzienie, na pierwszym piętrze urząd starosty, skarbczyk i komory, a górna kondygnacja została przeznaczona na pomieszczenia królewskie, między innymi sypialnię, jadalnię i salę kolumnową. W połowie XVI wieku w północnej części dziedzińca postawiono jeszcze jeden budynek - przylegającą do północnego muru w okolicach baszty Żydowskiej kamienicę Grodzką przeznaczoną pod urzędy
|
Zamek w Lublinie na zdjęciu lotniczym z okresu międzywojennego |
|
grodzkie. Wszystkie zabudowania mieszkalne nowego zamku zostały zwieńczone renesansową attyką, a na cylindrycznej wieży umieszczono zegar.
Począwszy od drugiej połowy XVI wieku zamek zaczął być zaniedbywany. Po śmierci Zygmunta Augusta nie był już tak często odwiedzany przez dwór królewski, nie naprawiane mury zaczęły się rozpadać. Okazała lecz zniszczona rezydencja wymagała już koniecznej naprawy w 1631 roku, kiedy posłowie z Lubelszczyzny domagali się jej na sejmie warszawskim. Władysław IV nie spieszył się jednak z pomocą, a wysłani rewizorzy, którzy mieli sprawdzić stan zamku przekazali rezultaty wizji dopiero w 1635 roku. Wtedy już część budynków nie nadawała się do naprawy. Mimo takiej opinii król nakazał ówczesnemu staroście lubelskiemu Mikołajowi Firlejowi odbudowę rezydencji. W latach 1635-1642 pod kierunkiem Jana Cangerle zamek prawdopodobnie całkowicie wyremontowano. Od 1648 roku z lubelskiego zamku kierował działaniami wojennymi Jan Kazimierz. W latach 1655-1657 Lublin przechodził przez ręce kozackie,
|
Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, X 2018 |
|
moskiewskie, szwedzkie i węgierskie, na zamku stacjonowały wojska, które splądrowały i zniszczyły większość zabudowania, nie uszkodzona pozostała tylko kaplica. Kilkakrotnie jeszcze w zrujnowanych pomieszczeniach pałacowych zatrzymywali się królowie Jan Kazimierz, August II i August III, jednak prac remontowych już nie podjęto.
W 1743 roku na terenie zamkowym starosta Jakub Zamojski wzniósł budynki kancelarii i archiwum, a w 1773 roku budynek dawnej bramy wjazdowej zosta zaadaptowany na cele mieszkalne przez starostę Wincentego Potockiego. Brak opieki nad pozostałymi zabudowaniami doprowadził do ich całkowitej ruiny. Po trzecim rozbiorze polski Lublin znalazł się w granicach austriackich, jednak nowe władze również nie troszczyły się o zamek. Użytkowany był tu wówczas już tylko jeden budynek kancelarii wzniesiony przez Jakuba Zamojskiego. W początkach XIX wieku teren Wzgórza Zamkowego był używany jako źródło materiału budowlanego, a wapienny kamień z czasów średniowiecza był używany przy robotach drogowych. W 1817 roku zapadła decyzja, że resztki zamku powinny
|
Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, X 2018 |
|
zostać rozebrane, a wzgórze obsadzone drzewami, jednak nie zostało to zrealizowane.
W latach 1823-1826 zostało tu wzniesione więzienie, zachowano jedynie kaplicę zamkową oraz wieżę, która została włączona w południowe skrzydło więzienia. Średniowieczne zabudowania zostały jednak adaptowane do nowego wyglądu zespołu zabudowań - w kaplicy zasłonięto tynkiem malowidła XV-wieczne, a wieżę otynkowano i zamieniono stożkowaty hełm na płaski dach z neogotyckim krenelażem. W ciągu XIX wieku zabudowania poddawano niewielkim pracom modernizacyjnym.
W 1897 roku artysta malarz Józef Smoliński odkrył fragmenty polichromii średniowiecznej, którą później odkryto w całości spod tynku, a w latach 1917-1918 kaplicę odrestaurowano. W czasie drugiej wojny światowej hitlerowcy więzili na zamku wielu wybitnych działaczy polskich, po wyzwoleniu Lublina więzienie istniało jeszcze do 1954 roku, potem zamek został przeznaczony na cele kulturalne i stworzono tu muzeum. |