Zamek Dybów w Toruniu

uiny wznoszą się na lewym brzegu rz. Wisły w dzielnicy Podgórz obok drogowego mostu im. Józefa Piłsudskiego. Koło zamku przebiega międzynarodowy niebieski szlak turystyczny z Torunia do Suchatówki. Dzieje zamku wyznacza podpisany w 1422 r. tzw. Pokój Mełneński, na mocy którego król Władysław Jagiełło odzyskał ziemie na lewym brzegu rz. Wisły podarowane krzyżakom w 1230 r. przez ks. mazowieckiego Konrada.

Budowę zamku rozpoczęto w 1423 r. naprzeciw krzyżackiego Torunia. W latach 1423-25 jako pierwszy 

Dziedziniec zamkowy, fot. ZeroJeden, VIII 2000

został zbudowany czterokondygnacjowy dom mieszkalny, następnie po 1431 r. budynek wkomponowano w obwód murów obronnych, zbudowano wieżę bramną. Całość została otoczona mokrą fosą, zamek prawdopodobnie posiadał wieżę sygnalizacyjno-obronną, na której ślady dotychczas nie natrafiono. Wewnątrz zamku znajdował się duży czworoboczny dziedziniec. W źródłach historycznych zamek Dybów został wymieniony w 1425 r. na okoliczność wizyty króla Władysława Jagiełły. Wkrótce na zach. od zamku powstała osada nazywana przemiennie Dybowem, Nową Nieszawą lub Nieszawą.

Dynamicznie rozwijająca się osada stanowiła poważną konkurencję dla mieszczan i kupców z przeciwległego Torunia. Trzeba wspomnieć, że granica państwowa przebiegała środkiem koryta rz. Wisły i zamek dybowski pełnił rolę strażnicy królewskiej. Obawy o własne dochody i podsycona przez krzyżaków nienawiść wśród mieszczan spowodowała reakcję, uskutecznioną napadem na królewski zamek w 1431 r. Zamek został zdobyty przez krzyżaków posiłkowanych przez toruńskich mieszczan i do 1435 r. pozostawał obsadzony przez załogę 

fot. ZeroJeden, X 2014

krzyżacką. Po 1435 r. mury zamku zostały podwyższone, oraz wybito w nich strzelnice. Narożniki murów zostały zwieńczone ceglanymi cylindrycznymi wieżyczkami o zewnętrznej średnicy 3 metrów.

W 1454 r. król Kazimierz Jagiellończyk przebywający na zamku nadał tzw. "Statuty nieszawskie" rozszerzające prawa szlachty. Rozwój wypadków związanych z wojną trzynastoletnią (1454-1466) i okazana przez toruńczyków pomoc w tej materii spowodowały w 1460 r. decyzję króla Kazimierza Jagiellończyka w sprawie przeniesienia konkurencyjnej dla Torunia osady Dybów w górę rz. Wisły w miejsce dzisiejszego miasteczka Nieszawy.

Do 1466 r. zamek dybowski był siedzibą burgrabiego królewskiego a po II Pokoju Toruńskim stanowił siedzibę starostów królewskich. Powstała tu także komora celna. W 1512 r. tytułem zastawu dla króla Zygmunta Starego zamek znalazł się w rękach rady miasta Torunia.

Upadek zamku rozpoczął się w czasach wojen szwedzkich a konkretnie w 1656 r. kiedy to szwedzki komendant twierdzy usiłował zamek dybowski wysadzić w powietrze. Zamek 

Plan zamku Dybów, 'Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Thorn', 1889

nie uległ zagładzie lecz doznał trwałych zniszczeń. W 1727 r. podczas lustracji jest wymieniany jako ruina. W 1703 r. podczas kolejnego oblężenia miasta przez wojska szwedzkie króla Karola XII zamek był zamieniony na redutę z której ostrzeliwano miasto, stąd wzięły się dalsze zniszczenia zamku. W 1793 r. po II rozbiorze Polski zamek został zajęty przez wojska pruskie.

W 1813 r. grupa około 40 żołnierzy francuskich z korpusu marszałka Neya pod dowództwem płk Suvary broniła się przez 3 miesiące w ruinach zamku przed nacierającymi wojskami rosyjskimi. Już wtedy zamek otoczony był ziemnymi fortyfikacjami. W 1848 r. teren zamku został włączony do fortyfikacji miejskich. W murach obwodowych wybito przyziemne strzelnice przystosowane dla ówczesnej artylerii a sam zamek zyskał obwałowanie typu kleszczowego.

W 1936 r. prowadzono tu prace konserwatorskie. W latach 1971-72 przeprowadzono prace zabezpieczające obiekt w ramach tzw. trwałej ruiny.

Z okresu dawnej świetności zamku do dziś zachowały się mury obwodowe prawie w pełnej wysokości, ślady trzech cylindrycznych zwieńczeń narożnych wieżyczek, ruiny wieży bramnej (w latach 70-tych była zrekonstruowana) oraz ściany zach. i pd. tzw. budynku mieszkalnego. Całość ruin jest ogólnie dostępna co niektórzy "zwiedzający" wykorzystują dla dewastacji otoczenia.