Zamek Tenczyn w Rudnie

ie ma jednoznacznego poglądu o czasie wzniesienia zamku Tenczyn. Prawdopodobnie Andrzej herbu Topór około połowy XIV wieku ukończył budowę murowanej siedziby. Jednak początki budowy mogą sięgać czasów jego ojca Nawoja z Morawicy, który w 1319 roku założył tu wieś. Pierwsze założenie zajęło najwyższą partię wzgórza, otoczono ją murami obwodowymi, w ciągu których znajdowały się prawdopodobnie trzy lub cztery wieże, jedna czworokątna, pozostałe cylindryczne. Nie jest znana pierwotna zabudowa dziedzińca, możliwe, że istniały tu wtedy dwa skrzydła wzdłuż północnego i wschodniego odcinka murów.

Począwszy od początków XV wieku zamek był często wzmiankowany w dokumentach, od tego też czasu znani są jego burgrabiowie. Od Andrzeja rozpoczyna się linia rodu używająca nazwiska Tęczyńskich. W XV wieku Tęczyńscy rozbudowali zamek. Od południa wieżę czworoboczną powiększono tworząc z niej wieżę bramną zwaną Nawojową, w narożniku północno-zachodnim 

Mury zamku górnego, fot. ZeroJeden, V 2004

powstał nowy budynek o funkcjach mieszkalnej wieży. Skrzydło wschodnie zostało rozbudowane i pełniło funkcje reprezentacyjne, wydłużono je w stronę wieży bramnej. Mieszkania właścicieli znajdowały się w skrzydle północnym. Na przełomie XV i XVI wieku miała miejsce kolejna rozbudowa, podczas której wzniesiono między wieżą bramną a skrzydłem wschodnim kaplicę, której funkcję wcześniej spełniało pomieszczenie nad przejazdem bramnym. Zamek został także powiększony o część dolną rozciągającą się wzdłuż południowego i zachodniego odcinka murów obwodowych.

Około 1570 roku, za czasów Jana Tęczyńskiego, zamek przebudowano w stylu renesansowym a niedługo potem umocniono dolną część fortyfikacjami bastejowo-bastionowymi. Wjazd prowadził w narożniku północno-zachodnim przez okrągłą basteję bramną wzdłuż całego zamku dolnego a następnie przez kwadratową wieżę zamku górnego. Dziedziniec zamku górnego otoczono krużgankami.

Po śmierci wojewody krakowskiego Jana, ostatniego męskiego przedstawiciela rodu, zamek przeszedł wraz z ręką jego córki Izabeli w 1639 roku na własność Łukasza Opalińskiego. Zamek stał się ośrodkiem administracyjnym okolicznych dóbr Opalińskich, którzy nie mieszkali tu. W czasie potopu szwedzkiego zamek bez walk dostał się w ręce Szwedów, którzy spalili go wycofując się.

Próby odbudowy przez kolejnych właścicieli nie przywróciły twierdzy dawnej świetności. Właścicielami byli kolejno Sieniawscy, Czartoryscy i Potoccy.

W 1768 roku w zamek uderzył piorun, od którego powstał pożar, który ponownie zniszczył zamek do tego stopnia, że został ostatecznie opuszczony przez właścicieli. W początkach XX wieku próbowano 

Widok ruin zamku Tenczyn pochodzący na litografii Henryka Waltera, 'Album widoków Krakowa', Kraków 1865

zabezpieczyć ruiny przed dalszymi zniszczeniami, a po drugiej wojnie światowej prace dokończono.