Zamek w Ełku

amek w Ełku, położony na wyspie Jeziora Ełckiego, ma bogatą i złożoną historię. Pierwotnie, na tym terenie mógł istnieć jaćwieski gród, jednak brak jednoznacznych dowodów archeologicznych na to potwierdzających. Pierwsza wzmianka źródłowa o Ełku pochodzi z 1390 roku.

Pod koniec XIV wieku, w 1398 roku, komtur bałgijski Ulryk von Jungingen wzniósł na przesmyku jeziora, na terenie podbitych ziem jaćwieskich, niewielką strażnicę strzegącą wschodnich 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, IX 2023

granic państwa zakonnego. Początkowo była to budowla drewniana, którą w latach 1406-1408 przekształcono w murowaną wieżę obronno-mieszkalną. Wieża miała cztery kondygnacje, wzniesiona została na kamiennym fundamencie na planie prostokąta o wymiarach 12x16m. Parter i pierwsze piętro zbudowano z kamienia i cegły, wyższe kondygnacje tylko z cegły. Wieżę od reszty wyspy oddzielono fosą. Połączenie z brzegami jeziora zapewniały dwa długie drewniane mosty.

Po bitwie pod Grunwaldem (1410) ełcką strażnicę zajęły wojska polskie, a w 1415 roku zakonni zaciężnicy zastawili ją na pewien czas księciu mazowieckiemu. Po pokoju melneńskim (1422) Krzyżacy postanowili skolonizować tereny wokół zamku, wydając w 1425 roku akt lokacyjny dla wsi czynszowej.

W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) zamek ełcki został zniszczony. Pod koniec XV wieku nastąpiła jego odbudowa i rozbudowa, w wyniku której warownia została przekształcona w rezydencję. Do wieży dobudowano ryzalit od północy. Na drugim piętrze wieży powstała reprezentacyjna 

Zamek w Ełku na zdjęciu z 1939 roku

sala. W jednym z pomieszczeń wieży umieszczono zamkową kaplicę. Rozbudowane zostało zamkowe podzamcze. Wzniesiono dwukondygnacyjny murowany budynek, a pozostała zabudowa gospodarcza nadal była drewniana. Na małych wysepkach zbudowano wieże obronne strzegące mostów prowadzących na wyspę.

W roku 1520 wojska mazowieckie próbowały zdobyć zamek, jednak atak zakończył się niepowodzeniem.

Po sekularyzacji państwa zakonnego w 1525 roku, zamek stał się siedzibą książęcego starosty. Dotychczasowe komturie i wójtostwa zakonne uległy przemianowaniu na starostwa. W Ełku utworzono starostwo, z siedzibą w tutejszym zamku. Nowe funkcje spowodowały, że dawna krzyżacka warownia zupełnie utraciła cechy obronne i została przekształcona w pałac. Na początku XVII w. budynek zamku powiększono o 1/3. Obniżono go o około 2m i nakryto nowym dachem ze schodkowymi szczytami. Od południa dostawiono do budynku loggię. Zmieniono także wygląd wyspy, którą powiększono o sąsiednie wysepki i płycizny. 

Widok od południowego-zachodu na dawną wyspę zamkową, fot. ZeroJeden, IV 2007

Wzdłuż jej płn. i wsch. brzegu postawiono murowane budynki gospodarcze połączone murem obwodowym ze strzelnicami. Na wyspę prowadziły dwa zwodzone mosty z dwoma strażnicami i bramami.

W swoich murach gościł też zamek tak dostojnych gości jak car rosyjski Aleksander I i marszałek napoleoński Ney. Mieściły się w nim również władze sądowe: Urząd Sprawiedliwości (1751), Powiatowa Komisja Sprawiedliwości (1782), Sąd Powiatowy i Grodzki (1818), Sądu Krajowy i Powiatowy (1879). Z zamkiem związana jest również legenda, jakoby łączył się z miastem za pomocą podziemnego tunelu, wiodącego pod dnem jeziora do pobliskiego kościoła.

Na początku XIX wieku zamek przestał być siedzibą władz. Rozebrano mur obronny, zmianie uległ 

Widok od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, IV 2007

układ zamkowej zabudowy ze zwartego na liniowy usytuowany wzdłuż drogi przebiegającej przez wyspę i łączącej oba brzegi jeziora. W 1815 roku zamek stał się siedzibą sądu. Niestety w 1833 roku budynek spłonął. Nową siedzibę sądu wybudowano w mieście, a niszczejący zamek postanowiono zaadaptować na więzienie. W 1888 r. w miejscu dawnego średniowiecznego budynku na podzamczu zbudowano gmach więzienia. Wyremontowany został także budynek zamku. Obniżono go o 1m i nakryto nowym dachem. Zasypano dawną fosę, a całość otoczono murem z wieżyczkami strażniczymi.

W ogrodzie przyzamkowym postawiono w XIX wieku więzienie. Funkcje więzienne pełnił ełcki zamek również po II wojnie światowej, do 1970 roku, a następnie do 1976.

W latach 80-tych XX wieku rozpoczęto remont zamku w Ełku celem przekształcenia go w muzeum. Brak środków spowodował przerwanie prac.

Wyspa zamkowa, kiedyś połączona z lądem za pomocą wciąganych drewnianych mostów, łączy się teraz z zachodnim brzegiem jeziora przez usypaną pod koniec 

Panorama miasta z 1684 roku według Christopha Johanna Hartknocha

XIX wieku groblę, a z miastem - wymurowanym na początku XX wieku mostem.

W roku 2010 zamkowe zabudowania sprzedano prywatnemu inwestorowi. Po rewitalizacji Zamkowa Wyspa ma pełnić funkcje hotelarsko-rekreacyjne. Planowane jest odtworzenie fosy i mostu oraz dziedzińca przed zamkiem.