Zamek w Ełku

rzekazy źródłowe Hanneberga (1595), Hartknocha (1684) a także "Encyklopedyja Powszechna" Samuela Orgelbranda (1861) podają informację, że zamek w Ełku powstał w 1273 roku za panowania Wielkiego Mistrza von Sangershausena. Inna data pojawia się natomiast w kronice Jana z Posilge, oficjała pomezańskiego z przełomu XIV i XV wieku. Wedle niego, zamek został wybudowany w 1398 roku przez ówczesnego komtura z Bałgi Ulryka von Jungingena na terenie podbitych ziemi jaćwieskich.

Umieszczony na wyspie Jeziora Ełckiego, na zgliszczach dawnej osady Jaćwingów, był początkowo drewniany, w latach 1406-1408 przekształcono go w budowlę murowaną. Załoga składała się z kilku zbrojnych i służebnych po dowództwem wójta. Zamek służyć miał do prowadzenia działań 

Zamek na widokówce z okresu międzywojennego

wojennych i wywiadowczych na terenie Litwy. Po bitwie grunwaldzkiej ełcką strażnicę zajęły siły polskie, a w 1415 roku zakonni zaciężnicy zastawili go na pewien czas księciu mazowieckiemu. Po pokoju melneńskim (1422) Krzyżacy postanowili skolonizować tereny wokół zamku wydając w 1425 roku akt lokacyjny dla wsi czynszowej. Podczas wojny trzynastoletniej zamek ełcki został po raz kolejny zdobyty przez wojska polskie i doszczętnie zniszczony. Odbudowano go i umocniono pod koniec XV stulecia.

Przed sekularyzacją państwa zakonnego załoga zamku liczyła 22 ludzi zbrojnych, a sam zamek składał się z jednego budynku głównego i jednego budynku dodatkowego, pełniącego rolę przedzamcza. Po wschodniej stronie wyspy, leżącej bliżej miasta stał budynek główny i budynek strażnicy, po zachodniej znajdowały się budynki gospodarcze i stajnie. Gdy w 1525 roku książę Albrecht sekularyzował państwo krzyżackie, dotychczasowe komturie i wójtostwa zakonne uległy przemianowaniu na starostwa. Takie starostwo utworzono także w Ełku, z siedzibą w tutejszym 

Panorama miasta z 1684 roku według Christopha Johanna Hartknocha

zamku. Mieściły się w nim również władze sądowe: Urząd Sprawiedliwości (1751), Powiatowa Komisja Sprawiedliwości (1782), Sąd Powiatowy i Grodzki (1818), Sądu Krajowy i Powiatowy (1879).

W swoich murach gościł też zamek tak dostojnych gości jak car rosyjski Aleksander I i marszałek napoleoński Ney. Z zamkiem związana jest również legenda, jakoby łączył się z miastem za pomocą podziemnego tunelu, wiodącego pod dnem jeziora do pobliskiego kościoła. Mówi się, że za pomocą tego przejścia ludność miasta znalazła schronienie w murach zamku, gdy podczas ?potopu szwedzkiego? okoliczne tereny najechali Tatarzy w służbie króla polskiego. Wielokrotnie służył też jako schronienie dla ludności w czasie często nawiedzających Ełk pożarów, aż w końcu i on sam padł ofiarą tego żywiołu 25 czerwca 1833 roku. Z dawnej budowli zamkowej pozostały tylko mury obwodowe i jego wcześniejszy kształt, a zniszczone wnętrze przystosowano później do innych celów.

W ogrodzie przyzamkowym postawiono w XIX wieku więzienie. Wkrótce przekształcono w nie również resztki zamku. Okolono go murem, a w narożnikach ustawiono wieżyczki strażnicze. Funkcje więzienne 

Nowożytny budynek więzienny stojący w okolicy dzielącej niegdyś zamek i podzamcze, fot. ZeroJeden, IV 2007

pełnił ełcki zamek również po II wojnie światowej, do 1970 roku.

Wyspa zamkowa, kiedyś połączona z lądem za pomocą wciąganych drewnianych mostów, łączy się teraz z zachodnim brzegiem jeziora przez usypaną pod koniec XIX wieku groblę, a z miastem - wymurowanym na początku XX wieku mostem.

Władze samorządowe Ełku pracują aktualnie nad możliwościami renowacji i ponownego zagospodarowania zamku, który, po przywróceniu mu dawnej świetności, znów stałby się jedną z wizytówek miasta.