Zamek w Bolkowie

a wzgórzu wznoszącym się nad brzegiem Nysy Szalonej na wysokość 396 m n.p.m. mieszczą się okazałe ruiny zamku z czasów Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego. Wzgórze od strony rzeki kończy się wysokim urwiskiem skalnym, a na jego przeciwległym zboczu rozwinęła się w XIII wieku osada, której prawa miejskie przyznano w 1276 roku. Zamek został wzniesiony prawdopodobnie w okresie lokacji miasta i razem z fortyfikacjami miejskimi tworzył jeden zespół obronny. Bolko I zakładając tu osadę odsunął w cień pobliski gród w Świnach, jednak zamek, który wzniósł w tym miejscu o wiele lepiej spełniał zakładane funkcje ochrony pogranicza księstwa od południa.

Tak okazała warownia powstawała stopniowo. Najpierw wzniesiono tu wieżę kamienną oraz jeden budynek mieszkalny. Wieża powstała w miejscu najbardziej narażonym na ataki nieprzyjaciela 

Zamek w Bolkowie na zdjęciu z początków XX wieku

- na południowym skraju wzniesienia. Wieża ta ma kształt koła a od południa kończy się ostrą krawędzią (dziobem), wykonana jest prawie w całości z miejscowego kamienia, jedynie dziób wzmocniony jest czerwonym piaskowcem. U podstawy grubość murów wynosi 4,5 a ku górze zwęża się do 3,5 metra. Wejście do niej prowadziło początkowo na wysokości drugiej kondygnacji po drabinie, obecne wejście, do dawnego lochu głodowego, zostało przebite przez poszukiwaczy skarbów w 1813 roku. W wypadku ostatecznego punktu obrony było to rozwiązanie powszechne - w razie konieczności wystarczyło bowiem zniszczyć drabinę, aby wieża stała się niedostępna. Z drugiej kondygnacji prowadził też pomost do kaplicy w stojącym obok domu mieszkalnym, dziś widoczne są już po nim tylko otwory na belki podtrzymujące. Od strony południowej wieża miała jeszcze pierwotnie obronny ganek. Zwieńczona była renesansową attyką. Po pierwszym etapie budowy zamek miał prawdopodobnie fortyfikacje drewniane, jednak było to prowizoryczne rozwiązanie, tylko czasowe.

W latach 1301-1353 zamek rozbudowano nadając mu ostateczny planowany kształt. W tym okresie otoczono całość murem obwodowym z bramą wjazdową, w dziedzińcu wykopano głęboką studnię oraz znacznie rozbudowano budynki 

Detal architektoniczny z kaplicy zamkowej, fot. ZeroJeden, IX 2003

mieszkalne. Po bramie wjazdowej pozostały dziś już tylko ślady. Rządy w księstwie świdnicko-jaworskim były w ręku najpierw Bernarda a pod koniec rozbudowy Bolka II. Kiedy w 1353 roku zmarł Bolko II zamek przeszedł na wdowę po nim Agnieszkę a następnie na bratanicę Annę. Powierzyły one zamek jako lenno rycerzom swojego dworu.

Kiedy w 1392 roku zamek znalazł się w rękach czeskich i ostatecznie przeszedł na własność rodów rycerskich. W czasie wojen husyckich król czeski Jan z Podiebradu zdobył warownię, a w 1462 roku zamek bolkowski zdobyli mieszczanie świdniccy i wrocławscy po ośmiodniowym oblężeniu z użyciem artylerii. Po tym wydarzeniu umocniono zamek i przebudowano bramę wjazdową.

W XVI wieku właścicielami zamku była rodzina Salzów, którzy w 1540 roku rozpoczęli wielką przebudowę swojej posiadłości zlecając ją budowniczemu Jakubowi Parr. Obszar zespołu powiększono, na południe od zamku założono nowy duży dziedziniec otoczony murami z basztami przystosowanymi do broni palnej. Podobnej wielkości dziedziniec powstał od strony miasta, w umocnienia włączono tu starą basztę miejską sąsiadującą z zamkiem przebudowując ją w wielokondygnacjową 

Brama wjaznowa na podzamcze, fot. ZeroJeden, IX 2003

basteję. W otaczającym dziedziniec murze umieszczono łączącą zamek z miastem furtę bronioną basteją. Również od północnego-wschodu w systemie obronnym znalazła się miejska baszta przebudowana na basteję. Z tej przebudowy pochodzą attykowe zwieńczenia budynków mieszkalnych zamku oraz renesansowe zwieńczenie wieży.

W okresie wojny trzydziestoletniej w 1640 roku zamek był oblegany przez Szwedów, podczas ponownego oblężenia kilka lat później wojska szwedzkie zdobyły fortecę. W 1650 roku wojska cesarskie jednak odebrały ją Szwedom. Od roku 1703 zamek był w posiadaniu zakonu cystersów z Krzeszowa, a w 1810 roku przeszedł na własność rządu. Później w zamku urządzono muzeum. W okresie drugiej wojny światowej przy jednej z bastej zbudowano amfiteatr, na którym odbywały się wiece Hitlerjugend. Z końcem wojny bogate zbiory muzeum zostały wywiezione do Wierzchosławic, po czym prawdopodobnie rozgrabiły je wojska radzieckie.