Zamek w Bobrownikach

amek w Bobrownikach, położony nad Wisłą, ma bogatą historię sięgającą wczesnego średniowiecza. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z początku XIV wieku, kiedy to w dokumentach księcia dobrzyńsko-łęczyckiego Władysława II wymieniane są Bobrowniki. Już wtedy istniał tam obronny gród drewniano-ziemny, być może z elementami architektury murowanej, strzegący przeprawy przez Wisłę i komory celnej na szlaku handlowym z Torunia na Ruś. W XIV wieku w Bobrownikach mieściło się 

Widok od południa na ruiny zamkowe, fot. ZeroJeden, III 2012

centrum administracyjne regionu.

W 1377 roku król Ludwik Węgierski nadał Bobrowniki wraz z Ziemią Dobrzyńską Władysławowi Opolczykowi, który w 1391 roku zastawił te tereny Krzyżakom. Zakon, doceniając strategiczne położenie, przystąpił do budowy murowanego zamku w miejscu istniejącego grodu. Warownia wzniesiona została na prawym brzegu Wisły, najprawdopodobniej na miejscu wcześniejszego grodu.

W pierwszym etapie wzniesiono dom główny na planie prostokąta o wymiarach 15x46 metrów, usytuowany wzdłuż kurtyny zachodniej. Następnie powstał mur obwodowy i wysunięta wieża bramna. W południowo-wschodnim narożniku umieszczono wieżę, u dołu czworoboczną, a wyżej cylindryczną. Wzdłuż wschodniego boku dziedzińca usytuowano pomieszczenia gospodarcze, zapewne drewniane. Pomiędzy wieżą a skrzydłem zachodnim wzniesiono drugi murowany budynek. Z uwagi na niestabilny grunt, bryłę zamku i mury wzmocniono przyporami. 

fot. ZeroJeden, III 2012

Kolejnym etapem było otoczenie zamku drugim obwodem murów, tworząc międzymurze. Do budowy używano głównie cegły, a jedynie zewnętrzne mury i cokoły budynków wykonano z kamienia. Zamek zbudowano na planie kwadratu o boku 46 metrów, grubość miejscami osiągała 3,5 metra.

W 1404 roku, na mocy pokoju w Raciążu, Polska wykupiła Ziemię Dobrzyńską, a zamek obsadzono polską załogą. W 1409 roku, podczas Wielkiej Wojny, Krzyżacy zdobyli Bobrowniki. W 1411 roku, po I pokoju toruńskim, zamek powrócił do Polski. Król Władysław Jagiełło, doceniając strategiczne znaczenie zamku, rozbudował go, dodając przedbramie połączone z bramą tzw. szyją. W narożnikach zewnętrznego muru wzniesiono baszty przystosowane do użycia artylerii. Zamek otoczono drugim obwodem murów zewnętrznych, odsuniętym od starszej linii umocnień o 12 metrów, również wzmocnionych przyporami. W ten sposób powstało międzymurze przecięte od północnego-zachodu szyją bramną łączącą wieżę wjazdową z przedbramiem. Mury zewnętrzne dodatkowo ufortyfikowano 

fot. ZeroJeden, III 2012

stawiając w ich narożach baszty przystosowane do użycia broni palnej, a całość otoczono fosą zasilaną wodami Wisły.

Przez kolejne wieki, zamek pełnił funkcję siedziby starostwa dobrzyńskiego i miejsca przechowywania ksiąg grodzkich. Na potrzeby sądu powstały nowe budynki na terenie zamku. Brak bieżących napraw i położenie na terenie zalewowym przyczyniły się do powolnego upadku warowni. W XVII wieku próbowano remontu, ale nie został on ukończony. Podczas ""potopu"" szwedzkiego w latach 1655-60 zamek został zniszczony. W XVIII wieku lustracje wspominały już tylko o popękanych i zrujnowanych murach.

W XIX wieku nastąpiła rozbiórka pozostałości zamku w celu pozyskania materiału budowlanego. Do naszych czasów zachowały się jedynie relikty wieży, fragmenty wewnętrznych murów oraz północnej i południowej części skrzydła zachodniego. Obecnie ruiny znajdują się na brzegu Wisły.

Zasadniczą cześć zabudowy wewnętrznej stanowił murowany dom mieszkalny o wymiarach 15x46 metrów, wypełniający 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, X 2018

całą długość kurtyny zachodniej. Był to gmach podpiwniczony, trzykondygnacyjny z jednotraktowym układem wnętrz i dachem dwuspadowym zakończonym na frontach trójkątnymi szczytami. Od strony północnej dom mieszkalny sąsiadował z wysuniętą nieco przed lico murów wieżą, wystawioną na planie prostokąta o bokach 10,5x11,5 metra. Dominantę zamku stanowiła wieża główna wzniesiona we wschodnim narożniku dziedzińca, w dolnych partiach kwadratowa, wyżej cylindryczna.

Prowadzone w latach 70. i 80. XX wieku prace archeologiczno-architektoniczne miały na celu zabezpieczenie i częściową rekonstrukcję murów. Obecny wygląd ruin jest wynikiem daleko idących rekonstrukcji z tego okresu. Prace te obejmowały obniżenie dziedzińca do jego historycznego poziomu, odkrycie dolnych partii murów, częściowe odgruzowanie piwnic, a także odtworzenie fragmentów kurtyn zewnętrznych wraz z przyporami. Zachowane mury zabezpieczono przez spoinowanie wyrw i pęknięć, poszerzono brzeg Wisły i wykonano na niej betonową ostrogę.

Dziś można 

Widok z zachodniego narożnika zamku, fot. ZeroJeden, VI 2003

dostrzec wyraźnie zarysowany ciąg obwarowań wewnętrznych z masywnymi przyporami i nieco mniej widoczny obwód zewnętrznych murów kurtynowych z zarysem szyi bramnej oraz relikty ścian budynków mieszkalnych i ich podziałów wewnętrznych. Dominantą ruin pozostaje wieża, której obecna wysokość w najwyższym miejscu sięga 11,8 metra. Od 2017 roku właścicielem zamku jest Gmina Bobrowniki. Wstęp na teren ruin jest wolny.