Zamek w Łęczycy

oczątki obronnej siedziby w Łęczycy nie są jednoznacznie wyjaśnione. Pierwszy gród z XI wieku nie został zlokalizowany, resztki późniejszego, który funkcjonował w XII i XIII wieku, znajdują się na łąkach koło obecnego podłęczyckiego Tumu. Jan długosz pisał o tym grodzie "starożytny" już w okresie walki o władzę pomiędzy synami Władysława Hermana: Bolesławem, zwanym później Krzywoustym, i jego bratem przyrodnim Zbigniewem. Kazimierz Sprawiedliwy zwołał tutaj w 1180 r. zjazd najwyższych dostojników polskich, na którym dokonano szeregu reform. Na zjeździe tym wzięto pod opiekę ubogich, ogłaszając, że podlega klątwie kościelnej ten, kto im sprawi krzywdę.

Około połowy XIII wieku Konrad Mazowiecki prawdopodobnie wzniósł nowy, obszerniejszy gród w pobliżu ujścia Wolicy do Bzury. Przeniesienie Łęczycy na obecnie zajmowany teren 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, X 2019

nastąpiło bądź w 1267 roku podczas lokacji miasta, bądź po jego zniszczeniu. Wiadomo bowiem, że Łęczycy w drugiej połowie XIII wieku kilkukrotnie była niszczona. W 1331 roku Krzyżacy zniszczyli miasto i oblegli zamek. Władysław Łokietek nie zdążył na czas z odsieczą i również zamek został zdobyty i zniszczony. Nie został już odbudowany na dawnym terenie.

Obecny zamek powstał prawdopodobnie w latach 1357-1370 wzniesiony przez króla Kazimierza Wielkiego po tym jak włączył on księstwo łęczyckie w granice swojego państwa. Równocześnie umocniono fortyfikacjami całe miasto, zamykając je w kształt zbliżony do kwadratu o zaokrąglonych rogach. Zamek włączony w ciąg miejskich murów zajmował narożnik południowo-wschodni, a od miasta oddzielony był murem i fosą zasilaną wodą z Bzury.

Znajduje się on na sztucznym nasypie wznoszącym się 5 metrów ponad powierzchnię przyległego terenu. Zamek ma plan zbliżony do prostokąta o lekko załamanych bokach, całość wzniesiona jest z cegły pierwotnie w układzie polskim, obecnie jednak niewiele pozostało pierwotnego lica. Mury obwodowe miały wysokość co najmniej 10 metrów, 

fot. ZeroJeden, IV 2005

niestety nie wiadomo jak były zwieńczone.

Od strony miasta przez fosę przerzucono most zwodzony prowadzący do czworobocznej wieży bramnej w zachodnim murze zamku. Wieża ta miała około 10-cio metrowy bok, pod przejazdem bramnym znajdowało się pomieszczenie więzienne dla plebsu, nad przejazdem - pomieszczenie strażnicze z oknem skierowanym w stronę miasta. Oprócz bramy wieża posiadała również furtę umożliwiającą zejście w stronę fosy.

Przy wschodnim odcinku murów znajdował się "dom stary", który był czymś w rodzaju mieszkalnej wieży o planie kwadratu o boku 15 metrów. Na każdej z trzech kondygnacji "domu starego" znajdowały się trzy pomieszczenia. Spośród reszty zabudowy wyróżniały go znacznie mocniejsze mury oraz podpiwniczenie, a z jego drugiej kondygnacji prawdopodobnie istniało wejście na mury obwodowe zamku oraz mury miejskie, gdzie specjalny chodnik prowadził przynajmniej do kościoła dominikanów w północno-wschodnim narożniku miasta.

W narożniku południowo-wschodnim przy murach obwodowych wzniesiono dwukondygnacjowy budynek mieszczący między innymi "izbę 

Zamek w Łęczycy na litografii Kazimierza Stronczyńskiego, 'Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855)'

wielką" oraz gotycką salę i zbrojownię. Zniszczenia terenu zamkowego z XIX i XX wieku nie pozwalają jednak na ocenę jego wielkości i rozplanowania. Pomiędzy tym budynkiem i "domem starym" istniała jednokondygnacjowa "sień wielka" o wymiarach 8 na 6 metrów i wysokości 4 metry. W narożu południowo-zachodnim stała potężna wieża wzniesiona na planie kwadratu o boku około 10 metrów, wyżej przechodząca w ośmiobok. Pierwotna wysokość wieży nie jest znana, ciekawostką natomiast są piwnice, które mają aż trzy kondygnacje. Lochy te spełniały funkcje więzienia, z którego zanotowano tylko jedną ucieczkę - w XVIII wieku. Jedyne wejście do wieży znajdowało się z poziomu ganku strażniczego na murach obwodowych. Zamek posiadał jeszcze jedną, mniejszą wieżyczkę. Wzniesiona ona była przy murze południowym i spełniała rolę gospodarczą. Pozostałe zabudowania gospodarcze istniejące na zamkowym dziedzińcu zostały po pożarze przygródka przeniesione na jego teren poza murami zamkowymi.

W 1406 roku miasto z zamkiem zostały zniszczone i spalone przez Krzyżaków, ale już w 1409 roku Władysław Jagiełło zwołał tu przeciw nim sejm, z czego należy wnosić, 

fot. ZeroJeden, X 2014

że sam zamek nie ucierpiał zbyt poważnie i został wyremontowany. Po bitwie pod Grunwaldem król osadził w Łęczycy część jeńców krzyżackich.

Sejmy odbywały się tu jeszcze kilkakrotnie: w 1420, 1448, 1454 i 1462 roku. Niedługo po tym ostatnim zjeździe zabudowania uległy pożarowi i zamek pozostawał w częściowej ruinie przez następne 100 lat.

W latach 1563-1565 z inicjatywy kasztelana sieradzkiego i łęczyckiego, podskarbiego królewskiego Jana Lutomierskiego wyremontowano i rozbudowano łęczycką warownię. O skali przedsięwzięcia świadczy inwentarz z roku 1564, który wymienia zakres przeprowadzonych prac, oraz suma jaką wydano na rozbudowę - 3000 zł. W trakcie rozbudowy wzniesiono zachowany częściowo do dziś czterokondygnacjowy "nowy dom" między wieżą bramną a północnym murem zamku. Sama wieża bramna została wyremontowana i wzbogaciła się o klatkę schodową dostawioną do południowej ściany. Nadbudowano jej jedną kondygnację zrównując wysokością z "nowym domem" i przykryto całość jednym dachem.

Pozostałe zabudowania zamku również zostały gruntownie odnowione i wyremontowane. 

Zamek w Łęczycy na zdjęciu z lat 20. XX wieku

W "domu starym" wymieniono fundamenty, nadbudowano jedną kondygnację i wyprowadzono wyjście na ganki na murze obwodowym. "Sień" została wyremontowana i wprowadzono w niej nowe sklepienia. Budynek z "izbą wielką" i "zbrojownią" również został podniesiony o jedną kondygnację. Nadbudowano także uszkodzoną wieżę, przykryto nowym hełmem i zwieńczono blankami. Cały obwód murów został wzmocniony, a cały jego szczyt nadbudowany gankiem spełniającym funkcje zarówno obronne jak i komunikacyjne, ponieważ wszystkie budynki zamkowe posiadały wejścia na ganek.

W połowie XVII wieku ludność Łęczycy dotknęła zaraza a samo miasto dosięgnął pożar. Niedługo potem w 1655 roku osłabione miasto z zamkiem zajęli Szwedzi. Pierwsza próba odbicia twierdzy przez wojska Stefana Czarnieckiego nie powiodła się, dopiero wojska idące pod wodzą króla Jana Kazimierza zmusiły załogę szwedzką do kapitulacji. Zamek jednak poważnie ucierpiał podczas tych szturmów i nikt nie zatroszczył się o jego wyremontowanie. Wojna szwedzka w 1703 roku pogłębiła zniszczenia i zamek, 

Rekonstrukcja rzutów trzech kondygnacji domu starego na podstawie lustracji z 1564 roku według Tadeusza Poklewskiego i Emilii Garbarczyk [źródło]

choć częściowo użytkowany, stopniowo zmieniał się w ruinę.

W siedemdziesiątych latach XVIII wieku zabezpieczano jeszcze mury i wieżę, a później władze pruskie w związku z planami fortyfikowania miasta zamierzały również odbudować zamek, jednak po zajęciu Łęczycy przez Austriaków plany nie zostały zrealizowane. W XIX wieku mieszkańcy Łęczycy pozyskiwali z ruin materiał budowlany, na szczęście po przekazaniu zamku władzom miasta proceder ten został przerwany. Na zamku bywały jeszcze rozmieszczane koszary wojskowe, ale prac żadnych już nie przeprowadzano, nie licząc zabezpieczania wietrzejących murów.

Po drugiej wojnie światowej zainteresowano się odbudową tego ważnego w historii Polski obiektu. Znalazło tu miejsce Muzeum Regionalne, a potem odbudowano zabudowania znajdujące się przy zachodnim murze, czyli wieżę, wieżę bramną oraz "nowy dom".

Legenda głosi, że w lochach wieży zamkowej książęta łęczyccy ukryli skarby, których do dziś strzeże diabeł Boruta.