Zamek w Toszku

ród w Toszku powstał prawdopodobnie na przełomie VIII i IX wieku, przekształcając się z czasem w obronny gród Opolan. Prawdopodobnie wówczas wzniesiono drewniany zamek otoczony ziemnymi wałami, będący siedzibą książąt. Pierwsza historyczna wzmianka o Toszku pochodzi z bulli papieskiej Innocentego III z 1201 roku, gdzie wymieniony jest kościół św. Piotra. W XI wieku gród został podniesiony do rangi kasztelanii, a wzmianka z 1222 roku mówi o niej jako o kasztelanii należącej do księstwa raciborsko-opolskiego. Akta darowizny księcia Kazimierza Opolskiego wymieniają z imienia pierwszego kasztelana, Jakuba. W wiekach XIV i XV Toszek był własnością książąt cieszyńskich, a następnie oświęcimskich, w imieniu których władzę sprawowali starostowie.

Pod koniec XIV wieku w miejscu grodu rozpoczęto wznoszenie murowanego, gotyckiego zamku. Wzniesiono kamienne mury obwodowe, otaczające dziedziniec w kształcie owalu, oraz budynki mieszkalne po stronie zachodniej i północnej. Strome zamkowe wzgórze posiadało dogodne połączenie z miastem tylko od strony wschodniej, gdzie prowadził wjazd przez most zwodzony, przerzucony nad głęboką sztuczną fosą, oraz wysunięte na zewnątrz przedbramie. Zamek wielokrotnie przebudowywano i odbudowywano po pożarach i najazdach. W 1429 roku zamek został uszkodzony przez husytów, a 

Widok z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, VII 2018

odbudowy podjął się książę oświęcimski Przemysław. Po wygaśnięciu dynastii Piastów Toszek przeszedł w ręce Czechów, a król Maciej Korwin utworzył tzw. państwo toszecko-pyskowickie.

W 1557 roku Habsburgowie oddali zamek w lenno rodzinie von Redern. Po pożarze w 1570 roku Redernowie przebudowali zamek, wznosząc od strony dziedzińca budynek z dwiema narożnymi wieżyczkami oraz wysunięty ryzalitowo budynek bramny. Przebudowano również wjazd na zamek, budując przedzamcze z bastejami koło bramy i w narożach. W 1586 roku Georg von Redern kupił dobra toszecko-pyskowickie, które pozostały w rękach jego rodziny do 1638 roku. Kolejnymi właścicielami zostali Colonnowie, którzy po pożarze w 1677 roku przekształcili zamek we wczesnobarokową rezydencję. Od zachodu, po zewnętrznej stronie muru obwodowego, wzniesiono dom mieszkalny z dwiema wieżami na rzucie kwadratu. Dwie wieże dostawiono również do budynku bramnego, a wzdłuż muru północnego powstały stajnie. Jedną z bastei na przedzamczu zamieniono na dom strażnika, 

fot. ZeroJeden, IV 2002

zwany popularnie domem burgrabiego. W latach 1650-1666 rezydencję rozbudowano. Od zewnątrz dostawiono do murów zamkowych od zachodu budynek mieszkalny, a od południa stajnie zamkowe. Nowy budynek na narożach od strony dziedzińca posiadał kwadratowe czterokondygnacjowe wieże, z których jedna przetrwała do dziś.

Następnie zamek był własnością wielu rodów. W 1707 roku dobra toszeckie kupił Johann Dietrich baron Peterswaldsky, od którego Toszek nabył hrabia Franz Carl Kottuliński. Kolejnym właścicielem został Fryderyk Wilhelm hrabia Posadowski, który nabył dobra mocno zniszczone po wojnie siedmioletniej. Wówczas przerobiono stajnie na oranżerie, urządzono ogród z fontannami i bujną roślinnością. W końcu XVIII wieku na krótko właścicielem został Adolph baron von Eichendorff. W 1797 roku Toszek przeszedł w ręce rodziny von Gaschinów, która po potężnym pożarze w 1811 roku przeniosła się do wybudowanego u podnóża zamku tzw. Dolnego Dworu. Od tego momentu zamek niezamieszkany popadł w ruinę.

Dopiero w latach 60. i 70. XX wieku dokonano odbudowy i rekonstrukcji założenia zamkowego. Do naszych czasów zachowały się mury obwodowe, brama wjazdowa z dwiema flankującymi ją wieżami i barokowym portalem oraz dom burgrabiego. Z dawnych budynków mieszkalnych zachowała się potężna baszta północna skrzydła zachodniego. Jest jeszcze budynek przy murze północnym mieszczący dawniej stajnie. Z reszty po pożarze w 1811 pozostały jedynie fundamenty. W zamku mieszczą się obecnie placówki kulturalne.

Z pożarem w 1811 roku i rodziną Gaschin wiąże się legenda 

Widok od południowego-wschodu na budynek bramny, fot. ZeroJeden, V 2009

o ukrytym skarbie. W czasie pożaru Gizel von Gaschin miała ukryć w podziemiach srebrny koszyk ze złotą kaczką wysiadującą 11 złotych jaj wypełnionych drogimi kamieniami. Tajemnica skarbu miała przepaść wraz z nią.

Pokaż na mapie