Zamek w Szydłowie

ród lub zamek w Szydłowie istniał już prawdopodobnie w 1255 roku, kiedy przebywał tu ze swym dworem Bolesław Wstydliwy. Prawdopodobnie ta pierwsza książęca rezydencja mieściła się w miejscu obecnego kościoła Wszystkich Świętych. W XIV wieku Kazimierz Wielki otoczył murami Szydłów, który prawdopodobnie posiadał już wówczas prawa miejskie z pierwszej ćwierci XIV wieku. Zamek wzniesiony równocześnie z murami miejskimi tworzył z nimi jedną całość, zajmując zachodni narożnik miasta; teren miejski kończył 

Widok od południa na Skarbczyk, fot. ZeroJeden, X 2005

się tu skarpą opadającą do doliny rzeczki Ciekącej. Zamkowe mury obejmowały nieregularnym wielobokiem powierzchnię ponad 7000 m2. Wzdłuż południowego odcinka murów wznosił się główny budynek mieszkalny zamku, stanowiący rezydencję królewską. Budynek ten, którego ściany zachowały się do dziś w pełnej wysokości, ma plan prostokąta o bokach 13 i 35 metrów, a pierwotnie podzielony był na obydwu kondygnacjach na dwie izby. Od zewnątrz budynek posiadał ryzalit, prawdopodobnie mieszczący kaplicę zamkową. W narożniku zachodnim stały dwie cylindryczne wieże, z których znajdująca się w ciągu murów miała prawdopodobnie wysunięty na zewnątrz "dziób", co uwidacznia plan Bohdana Guerquin. Nieco większy w planie od rezydencji budynek administracyjny zamku umiejscowiony był w północnym narożniku dziedzińca, posiadał także dwie kondygnacje a przyziemie podzielone było na trzy komnaty. Wjazd do zamku znajdował się we wschodnim odcinku murów od strony miasta.

Zamek prawdopodobnie kilkakrotnie był uszkodzony wskutek nawiedzających miasto pożarów. W XV wieku rozebrano obie 

fot. ZeroJeden, X 2005

okrągłe wieże i w miejscu włączonej w ciąg murów wzniesiono kwadratową basztę zwaną Skarbczykiem, do której później dobudowano prostokątny budynek z przyporami. W 1528 roku podwyższono Skarbczyk o jedna kondygnację.

W 1541 roku Szydłów znów ucierpiał od pożaru, który doszczętnie zniszczył między innymi zabudowania zamkowe. Niedługo potem podjęto się odbudowy dawnej królewskiej siedziby i lustracja z 1564 roku wspomina już o zamku odbudowanym. W tym okresie jednak zamek nie spełniał już swoich dawnych funkcji rezydencji władców, mimo że odbudowę przeprowadzono w stylu renesansowym z dużym rozmachem.

Po pożarze z 1630 roku i zniszczeniach dokonanych przez wojska Szwedzkie podczas potopu w 1656 roku zamek odnowiono, a dotychczasowy wjazd zastąpiono budynkiem bramnym. Jeszcze w 1723 roku z inicjatywy starosty Józefa Załuskiego przebudowano i zmodernizowano zamek, ale niedługo potem został opuszczony. W 1789 roku znajdował się już w stanie pogłębiającej się ruiny, a w 1822 roku resztki wystawiono na licytację z przeznaczeniem do rozbiórki. Planów nie zrealizowano, 

Plan według Bohdana Guerquina 'Zamki w Polsce' [źródło]

ale zabudowania nadal niszczały.

Od początków XX wieku rozpoczęto prace zabezpieczające. W okresie międzywojennym zakonserwowano również mury miejskie, a w latach 1945-1947 J.Żukowski prowadził prace które w znacznym stopniu przywróciły dawny wygląd murom zamkowym. Główny budynek został wtedy nieco podwyższony i zwieńczony krenelażem. Później jeszcze odbudowano Skarbczyk i przeznaczono go na niewielkie muzeum. Ostatnie prace rozpoczęto w 1999 roku pod kierunkiem Leszka Kajzera.