Zamek Pieskowa Skała

ierwsza wzmianka o zamku Peskenstein pochodzi z 1315 roku, z dokumentu księcia krakowskiego Władysława Łokietka. Prawdopodobnie odnosi się ona jednak do założenia obronnego na sąsiedniej do obecnego zamku górze Kocica. Długosz wspomina o zamku w Pieskowej Skale jako fundacji Kazimierza Wielkiego, która w 1377 roku została nadana przez Ludwika Węgierskiego Piotrowi Szafrańcowi herbu Starykoń. Zamek prawdopodobnie zajmował wtedy najwyższą część wzgórza zwaną skałą Dorotki 

Zamek w Pieskowej Skale na fotografii z 1910 roku

i w jego skład wchodziła wieża czworoboczna u podstawy, a w wyższej partii ośmioboczna, choć możliwe, że ośmioboczna nadbudowa powstała później. Wieża ta istniała tu do połowy XIX wieku. Na skale mieścił się prawdopodobnie jeszcze jakiś budynek mieszkalny, a niższa partia wzgórza była otoczona murem obwodowym, w którego obrębie znajdowały się zabudowania gospodarcze, być może murowane.

Nadanie Ludwika nie było jednak ostateczne, skoro w 1386 roku Władysław Jagiełło Pieskową Skałę zastawił u podstolego krakowskiego Piotra Szafrańca, jednak z powodu braku zwrotu pieniędzy zamek pozostał już na stałe własnością Szafrańców. Piotr Szafraniec zmarł w 1398 roku, a zamek przejął jego syn, podkomorzy, starosta i wojewoda krakowski również Piotr, któremu własność zamku potwierdził przywilejem Jagiełło w 1422 roku. Kolejni dwaj Szafrańcowie, również podkomorzy krakowscy i również Piotrowie, nie mieli już takich wpływów na dworze królewskim, a w 1450 roku czwarty z kolei Piotr Szafraniec zajmował się grabieżami i do tego stopnia naraził się szlachcie i sąsiadom, że Kazimierz Jagiellończyk 

fot. ZeroJeden, IX 2005

zwołał radę mającą ukrócić proceder. Rozbójniczy charakter miał jeszcze jeden z synów Piotra Krzysztof, który został ścięty na Wawelu w 1484 roku.

Zamek przeszedł na własność jego brata Stanisława, a potem na Hieronima Szafrańca, syna Stanisława. Hieronim przywrócił rodowi Szafrańców dobre imię. Doszedł do znacznej pozycji na dworze króla Zygmunta Starego, poślubił jego córkę, a dzięki jej posagowi majątek rodu rozrósł się. Hieronim rozbudował swoją siedzibę. Obwód murów wzbogacił się wtedy o okrągłą basztę z bramą, a na końcu wysuniętego na wschód z murów budynku dostawiono drugą basztę. Na pewno też zmieniono wtedy wystroju zamkowego, ponieważ przebywając na dworze królewskim Hieronim mógł przenosić do Pieskowej Skały najnowsze trendy.

W 1557 roku Hieronim zmarł, a zamek objął Stanisław Szafraniec, który podjął się rozbudowy rezydencji, ukończonej w 1578 roku. Do skrzydła istniejącego w południowo-zachodnim dobudowano dwukondygnacjowy pawilon dochodzący do baszty bramnej. Następnie basztę bramną obniżono, a zachowane jej dwie kondygnacje włączone zostały w nowe wschodnie skrzydło. W trzecim etapie przebudowy nad całym skrzydłem południowym i wschodnim nadbudowano jedną kondygnację, która je ze sobą wyrównała a dziedziniec otoczono krużgankami. W ten sposób powstał zwarty kompleks zabudowań łączący budynki XIV wieczne z nowymi.

Ostatnim dziedzicem zamku z rodu Szafrańców był syn Stanisława Jędrzej, który umierając bezpotomnie w 1608 roku zapisał Pieskową Skałę z przyległymi dobrami Maciejowi Łubnickiemu. Kolejnymi właścicielami są Barbara Sośnicka, Samuel Śladkowski, Jan Zebrzydowski herbu Radwan, a potem 

Widok zamku od południa [źródło]

jego syn Michał. Po objęciu Pieskowej Skały w 1640 roku Michał Zebrzydowski zmodernizował i rozbudował zamek. Od najłatwiej dostępnej wschodniej strony wzniósł nowoczesne fortyfikacje bastionowe. Dotychczasowy wjazd prowadzący od północnej strony dziedzińca przedzamcza teraz znalazł się w kurtynie wschodniej między bastionami. Oprócz prac fortyfikacyjnych miały też miejsce prace budowlane na samym zamku, gdzie powstała w tym czasie kaplica św. Michała.

Podczas potopu zamek zajęty przez Szwedów w 1655 roku mocno ucierpiał. Po wycofaniu się najeźdźcy zamek pozostał w rękach Michała Zebrzydowskiego do jego śmierci w 1667 roku, później przechodzi na własność Jana Wielopolskiego. Wzmocnił on zamek przenosząc tu działa z zamku w Żywcu. Po jego śmierci zamek przeszedł na jego syna Franciszka. Podczas kolejnej wojny ze Szwedami zamek znów dostał się w ich ręce. W 1718 roku zamek ogarnął pożar, który zniszczył prawie wszystkie zabudowania, oszczędzając tylko najstarszą część. Zamek został całkowicie odbudowany prawdopodobnie dopiero w 1760 roku, kiedy syn Franciszka Hieronim wybrał zamek w Pieskowej 

fot. ZeroJeden, VI 2009

Skale na swoją stałą rezydencję. Podczas tej odbudowy zamurowano wiele elementów renesansowego wystroju zabudowań. Krużganki obudowano przekształcając je w oszklone okna, widokową loggię zamurowano, zmieniono też wykrój wszystkich okien i portali w elewacjach.

W 1842 roku zamek kupił od Wielopolskich Jan Mieroszewski, a w 1846 roku odziedziczył go po ojcu Sobiesław August Mieroszewski. Niedługo potem w 1850 roku pożar zniszczył kompletnie zamek, a trzy lata później osunęła się skała Dorotki i zawaliła wieża, która na niej stała oraz najstarsza część założenia obronnego z XIV wieku. Rozpoczęta przez Mieroszewskiego odbudowa nie została ukończona, kiedy w 1863 roku w wyniku ostrzału artylerii rosyjskiej znów zamek ogarnięty został przez pożar. Po tych wydarzeniach jednak odbudowę kontynuowano i zakończono w 1877 roku. W tym roku zamek przeszedł na własność Sobiesława Krzysztofa Mieroszewskiego, a w 1896 roku kupił go Michał Wilczyński. Zamek jednak nie był wtedy wykorzystywany, ponieważ poprzedni właściciel wywiózł całe jego wyposażenie. Brak konserwacji doprowadził 

Zamek Pieskowa Skała na pocztówce z około 1930 roku

do powolnie postępującego niszczenia.

Za sprawą Adolfa Dygasińskiego powstała w 1902 roku spółka kilku zapalonych miłośników zabytku "Zamek w Pieskowej Skale", której uczestnicy znaleźli fundusze na wykup posiadłości. Zamek został zaadaptowany na pensjonat i pełnił tą funkcję do wybuchu drugiej wojny światowej w 1939 roku. Po wojnie zamek przejęło państwo, a od 1950 roku zabytkiem zajęło się Ministerstwo Kultury i Sztuki. Od 1948 do 1968 roku prowadzone tu przez Alfreda Majewskiego prace restauracyjne wyeksponowały renesansowy kształt zabytku.