Zamek w Łowiczu

rawdopodobnie pierwszymi umocnieniami był tu gród, a w początkach XIV wieku istniało tu drewniano-ziemne castrum, będące własnością biskupów gnieźnieńskich. W czasach Kazimierza Wielkiego Jarosław Bogoria Skotnicki wzniósł w tym miejscu murowany zamek na planie zbliżonym do kwadratu o boku 35 metrów. W środku wschodniej kurtyny muru znajdowała się dostawiona do zewnętrznego jej lica czworoboczna wieża bramna. Północny i południowy mur całkowicie zajmowały dwa skrzydła mieszkalne. Większe skrzydło 

fot. ZeroJeden, IV 2005

północne spełniało funkcje pałacu, w którym na najniższej z trzech kondygnacji mieściły się magazyny, wyżej była jedna duża sala oraz dwie mniejsze z kominkami. Najwyższa kondygnacja miała podział podobny do niższej - znajdowała się tu jedna reprezentacyjna sala oraz dwie mniejsze z kamiennymi kominkami. Narożnik pałacu stykał się z wieżą bramna, biegł tędy chodnik do kaplicy mieszczącej się nad przejazdem bramnym. Zamek otoczony był drugim obwodem muru o nieregularnym zaokrąglonym planie.

W pierwszej połowie XVI wieku Jan Łaski rozbudował zamek, prawdopodobnie wtedy razem z podzamczem, zwanym zamkiem dolnym, został otoczony drugą fosą. Od połowy do końca XVI wieku kolejne, renesansowe już przebudowy, podejmowane były przez kolejnych biskupów Mikołaja Dzierzgowskiego, Jakuba Uchańskiego i Stanisława Karnkowskiego. Z zamku górnego i połączonego w nim teraz w jedną całość zamku dolnego powstała rozległa rezydencja, a funkcje gospodarcze przejęło nowe podzamcze. W 1620 roku Wawrzyniec Gembicki przebudował część dawnego zamku dolnego, a w 1645 roku ukończona została 

Drzeworyt według rysunku Erika Dahlberga z 1655 roku, Tygodnik Illustrowany 1880 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN

przebudowa podjęta przez Macieja Łubieńskiego.

Zamek uzyskał nowy system umocnień bastionowych, a pionowe gotyckie mury obronne zastąpiono niższymi skośnymi, łatwiej wytrzymującymi ostrzał artyleryjski. Jednak po tych przekształceniach warownia mimo utrzymania cech obronnych bardziej przypominała magnacką rezydencję niż twierdzę. Nad Bzurą w sąsiedztwie zamku zostały założone ogrody.

W okresie potopu szwedzkiego zamek został poddany najeźdźcy bez walk. Nowi właściciele podnieśli obronność twierdzy modernizując fortyfikacje bastionowe. Po wycofaniu się Szwedów w 1657 roku zamek był nadwerężony, wysadzili oni w powietrze część zabudowań. Mimo prowadzonych prac remontowych późniejsze częste zmiany właścicieli również nie przyniosły nic dobrego. Zniszczenia dopełniły czasy konfederacji barskiej. Nie zamieszkany zamek od 1783 roku był ogołacany z resztek wystroju, który Helena Radziwiłłowa używała do dekoracji w pobliskiej Arkadii. W 1787 roku Michał Poniatowski na terenie zamku założył manufakturę płótna, która funkcjonowała 

Brama prowadząca niegdyś z kolegiaty do arcybiskupiego zamku, drzeworyt według rysunku J.Konopackiego, Tygodnik Illustrowany 1878 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN

do 1793 roku strawiona przez pożar. Przez kolejne lata teren zamkowy był własnością państwową i niedługo potem został rozebrany.

W 1871 roku władze carskie wstrzymały rozbiórkę. W czasie pierwszej wojny światowej założono tu cmentarz wojskowy. Od 1993 roku teren zamku jest własnością prywatną, a od niedawna prowadzone są na nim regularne prace mające na celu uporządkowanie i udostępnienie ruin zwiedzającym.